Czym są klauzule społeczne?
Jednym z wielu celów, dla których została uchwalona Ustawa Prawo zamówień publicznych, jest zapewnienie przejrzystości i efektywności wydatkowania pieniędzy publicznych. Stosowanie zapisów Ustawy przez zamawiających ma zapewnić także poszanowanie uczciwej konkurencji i równe traktowanie wszystkich podmiotów. Kryteria wyboru oferentów, zgodnie z polskimi przepisami prawnymi, to przede wszystkim cena i jakość. Zamawiający może także brać pod uwagę warunki dostawy i serwis posprzedażowy. Są to kryteria związane z przedmiotem zamówienia.
W wyniku działań Komisji Europejskiej oraz pod wpływem środowisk związanych z Ekonomią Społeczną, Sejm RP znowelizował wspomnianą Ustawę. W wyniku nowelizacji, przy określaniu sposobu wyboru wykonawców, zamawiający może wskazać dodatkowe kryteria dotyczące samych oferentów. Są to kryteria określane potocznie jako klauzule społeczne. Stanowią swoiste go rodzaju odstępstwo od zasad stosowanych w zamówieniach publicznych, wprowadzone dla realizacji celów ważnych społecznie.
Klauzule społeczne w świetle przepisów Ustawy Prawo zamówień publicznych
Zamawiający, którzy chcą zastosować klauzule społeczne przy wyborze wykonawców zamówień publicznych, powinni odnieść się do poniższych artykułów Ustawy Prawo zamówień publicznych (dalej Ustawa).
Art. 22 ust. 2 Ustawy (klauzula zastrzeżona) wskazuje, że zamawiający może zastrzec w ogłoszeniu o zamówieniu, że o jego udzielenie mogą ubiegać się wyłącznie wykonawcy, u których ponad 50% zatrudnionych pracowników stanowią osoby niepełnosprawne w rozumieniu przepisów Ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych.
Z kolei art. 29 ust. 4 Ustawy określa, że zamawiający w opisie przedmiotu zamówienia może określić wymagania związane z jego realizacją. Mogą to być wymagania dotyczące zatrudnienia przez wykonawcę osób:
- bezrobotnych lub młodocianych w celu przygotowania zawodowego, o których mowa w przepisach o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy,
- niepełnosprawnych,
– wymienionych w przepisach o zatrudnieniu socjalnym (tj. m.in. bezdomnych, realizujących indywidualny program wychodzenia z bezdomności, uzależnionych od alkoholu, narkotyków lub innych środków odurzających po zakończeniu terapii, chorych psychicznie, zwalnianych z zakładów karnych, mających trudności w integracji ze środowiskiem, uchodźców realizujących indywidualny program integracji).
Dodatkowo, na podstawie art. 29 ust. 4 Ustawy zamawiający może uzależnić wybór oferenta od utworzenia przez niego funduszu szkoleniowego, w rozumieniu przepisów o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, lub zwiększenia wpłat dokonywanych przez pracodawcę do już istniejącego funduszu. W obu przypadkach wysokość dokonywanych wpłat powinna wynosić minimum 1% funduszu płac. Rozwiązanie to ma zachęcić pracodawców, ubiegających się o realizację zamówienia publicznego, do zwiększenia puli środków finansowych przekazywanych na szkolenia pracowników. To również cel ważny społecznie! Pracownik o wyższych kwalifikacjach jest bowiem osobą, która ma lepszą sytuację na rynku pracy.
Należy zwrócić uwagę, że zastosowanie przez zamawiającego klauzuli społecznej na podstawie art. 29 ust. 4 Ustawy, wymusza na wykonawcy powierzenie realizacji zamówienia osobom wymienionym w Ustawie. Osoby te muszą być bezpośrednio zaangażowane w realizację przedmiotu zamówienia. Zamawiający ma prawo, na podstawie art. 36 ust. 2 pkt 9 Ustawy, określić liczbę takich osób, okres ich zatrudnienia (nie może on przekraczać czasu realizacji zamówienia) i sposób udokumentowania tego faktu. Ma także prawo wskazać swoje uprawnienia w zakresie kontroli spełniania przez wykonawcę tych wymagań oraz sankcje z tytułu ich niespełnienia.
Wzrost znaczenia klauzul społecznych
O rosnącym znaczeniu klauzul społecznych świadczy fakt, iż w uchwalonym Regionalnym Planie Rozwoju Ekonomii Społecznej w Województwie Wielkopolskim na lata 2013-2020 wskazano, że Jednostki Samorządu Terytorialnego mogą wspierać sektor Ekonomii Społecznej m.in. poprzez prowadzenie polityki zamówień społecznie odpowiedzialnych (klauzule społeczne). Projekt Krajowego Programu Rozwoju Ekonomii Społecznej w swych zapisach także odnosi się do zagadnienia klauzul społecznych. Odnaleźć można je również w Programie Operacyjnym Kapitał Ludzki na lata 2007-2013. Zamawiający, w ramach poddziałania 7.2.1 Aktywizacja zawodowa i społeczna osób zagrożonych wykluczeniem społecznym, przy wyborze wykonawców mogą stosować opisywane powyżej kryteria wyboru oferentów.
Korzyści płynące ze stosowania klauzul społecznych
Stosowanie przez zamawiających klauzul społecznych niesie ze sobą wiele korzyści społecznych. Te mogą mieć bardzo szeroki zakres i mogą przyczyniać się do:
- aktywizacji zawodowej i społecznej osób zagrożonych wykluczeniem,
- wyrównywania szans na rynku pracy,
- podnoszenia kwalifikacji zawodowych pracowników, a w rezultacie polepszenia ich sytuacji na rynku pracy,
- wspierania rozwoju sektora przedsiębiorczości społecznej,
- budowy wizerunku zamawiającego jako podmiotu społecznie wrażliwego,
- zmniejszenia wysokości środków przekazywanych przez instytucje publiczne na pomoc społeczną i wspieranie osób bezrobotnych.
Oby tak dalej
Liczne podmioty związane z Ekonomią Społeczną, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego oraz Urząd Zamówień Publicznych podejmują coraz liczniejsze działania związane z promocją i upowszechnianiem klauzul społecznych. Także i zamawiający w coraz większym stopniu przekonują się do tej społecznie ważnej idei. Oby tak dalej!
Autor: Damian Łakomy – Centrum PISOP
Źródło: Artykuł powstał w ramach projektu Leszczyński Ośrodek Wsparcia Ekonomii Społecznej, realizowanego przez Centrum PISOP oraz Fundację Kaliski Inkubator Przedsiębiorczości