Ekonomia Społeczna może stanowić jeden z istotnych elementów Europejskiego Modelu Społecznego oraz polskiej polityki społecznej. Oczywiście nie rozwiąże wszystkich problemów społecznych i gospodarczych. Może być jednak ważnym elementem w nowej polityce integracji społecznej.
Dokumentem podejmującym kwestie Ekonomii Społecznej na polskim gruncie jest Program Rozwoju Ekonomii Społecznej. Jego nadrzędnym celem jest doprowadzenie do tego, ażeby w 2020 r. Ekonomia Społeczna stanowiła ważny czynnik wzrostu zatrudnienia, spójności społecznej oraz rozwoju kapitału społecznego. Do tego czasu przedsiębiorstwa społeczne powinny stać się dostrzegalnym podmiotem życia społeczno – gospodarczego w wymiarze lokalnym i regionalnym. Punktem wyjścia dla osiągnięcia tego celu powinna być poprawa funkcjonowania Podmiotów Ekonomii Społecznej w ujęciu ilościowym i jakościowym. Zakres ilościowy to mówiąc krótko liczba działających przedsiębiorstw, zakres jakościowy to uzyskanie stabilności i płynności finansowej poprzez prowadzenie przez nie działalności gospodarczej.
Krajowy Program Rozwoju Ekonomii Społeczne zakłada cztery cele operacyjne:
1. Przywództwo, które oznacza, iż ekonomia społeczna powinna stać się trwałym elementem rozwoju lokalnego, szczególnie w rozwoju kapitału ludzkiego i społecznego (głównie na poziomie regionalnym). Z kolei w strukturach rządu powinien powstać jeden silny ośrodek (centrum), którego zadaniem będzie koordynacja działań Ekonomii Społecznej. Przydatne wydaje się również „powołanie” wyspecjalizowanej i kompetentnej reprezentacji sektora ekonomii społecznej, która będzie występować w obronie jego interesów.
2. Otoczenie – Ekonomia Społeczna powinna mieć zapewnione przyjazne pole do działania. Można do tego doprowadzić poprzez utworzenie sieci wyspecjalizowanych instytucji, które będą animować, ułatwiać i wspierać powstawanie i działalność Przedsiębiorstw Społecznych.
3. Odpowiedzialna wspólnota – przedsiębiorstwa społeczne powinny być ściśle powiązane z lokalnymi i ponadlokalnymi społecznościami (poprzez nawiązywanie współpracy z lokalnym samorządem, lokalnymi przedsiębiorcami oraz organizacjami obywatelskim).
4. Kompetencje dla ekonomii społecznej – należy szerzyć wiedzę na temat Ekonomii Społecznej, która wręcz powinna zakorzenić się w świadomości społecznej. Szerzenie tejże wiedzy powinno odbywać się poprzez prowadzenie edukacji formalnej i poza formalnej – co ważne nie tylko w odniesieniu do potencjalnych przedsiębiorców społecznych, ale także do ogółu społeczeństwa.
Korzyści wynikające z rozwoju Ekonomii Społecznej są argumentem, potwierdzającym ważność podejmowania działań w tym zakresie. Poniżej znajduje się zestawianie tychże korzyści.
1. Powstanie nowych miejsc pracy. Jest to szczególnie ważne w odniesieniu do rozwoju osób wykluczonych (bezrobotni, niepełnosprawni, itd.), jak i obszarów o niskim poziomie gospodarczym. Miejsca pracy w sektorze Ekonomii Społecznej są szansą dla osób nieradzących sobie w sektorze biznesu, tak bardzo nastawionego na zysk.
2. Integracja społeczna i zawodowa. Bywa, iż działania systemu pomocy społecznej wzmacniają postawy bierności i uzależnienia wśród beneficjentów pomocy. Z kolei miejsca pracy w sektorze Ekonomii Społecznej mogą stać się istotnym elementem integracji i wsparcia dla osób wykluczonych. A co najważniejsze – integracja ta jest trwała i prowadzi do osiągnięcia innych cennych cech takich jak: usamodzielnienie, poprawa jakości życia, zwiększenie poczucia własnej wartości itp.
3. Rozwój kapitału społecznego. Rozumiany jest w dwóch aspektach, indywidualnym, który prowadzi do poszerzenia umiejętności społecznych, pozyskania kontaktów, wchodzenia w nowe interakcje przez pracowników przedsiębiorstw społecznych oraz społeczny – budowanie pozytywnych relacji z instytucjami publicznymi, lokalną społecznością oraz budowania społeczeństwa obywatelskiego poprzez działanie przedsiębiorstwa społecznego.
4. Stymulowanie rozwoju lokalnego. Działalność Podmiotów Ekonomii Społecznej mobilizuje i ożywia lokalną społeczność. Działania przedsiębiorstwa społecznego zapewniają lepsze wykorzystanie lokalnych zasobów, wzmocnienie konkurencyjności miejscowej gospodarki i budowanie spójności społecznej na poziomie lokalnym.
5. Dostarczanie usług społecznie użytecznych. Przedsiębiorstwa społeczne dzięki swojej misji mogą nie tylko dostarczać usługi i produkty komercyjnie, ale mogą także świadczyć usługi społecznie użyteczne, których mieszkańcy społeczności lokalnych nie są w stanie zaspokoić samodzielnie: usługi opiekuńcze, w zakresie ochrony zdrowia, edukacji, kultury i ochrony środowiska, zbiorowe usługi komunalne, usługi wzajemne.
6. Bycie narzędziem rozwoju regionalnego. Odpowiednie pokierowanie przedsiębiorstwami społecznymi i wskazanie im kierunku działań pozwoli na realizację założeń rozwoju regionalnego. Samorząd wojewódzki powinien więc pełnić kluczową rolę w projektowaniu i wdrażaniu polityki wspierania rozwoju Ekonomii Społecznej.
Sytuacja Podmiotów Ekonomii Społecznej w Polsce
Badania z 2012 roku wykazały 478 zarejestrowanych Spółdzielni Socjalnych. Niezwykle trudno jest uzyskać informację ile spośród nich faktycznie funkcjonuje (bywa, iż niedziałające spółdzielnie nie zostały wyrejestrowane z KRS). Większość Spółdzielni to małe przedsiębiorstwa utworzone z 5-9 osób. Tylko w 10% ze wszystkich Spółdzielni działa ponad 10 członków.
W świetle dostępnych wyników z badań większość Spółdzielni wykazuje straty, co potwierdza problemy w odnalezieniu się na rynku i potrzebę kompleksowego wsparcia. Tylko 27% działających Spółdzielni zbilansowało przychody i koszty, zaś 23% wykazało nadwyżkę. Główny zakres działalności Spółdzielni to usługi konserwacji terenów zieleni, powierzchni płaskich oraz usługi budowlane.
Ważnymi podmiotami w sektorze Ekonomi Społecznej są organizacje pozarządowe, prowadzące działalność gospodarczą. 7,24 tys. Fundacji, Stowarzyszeń i innych podmiotów społecznych ma zarejestrowaną działalność gospodarczą. W praktyce okazuje się jednak, że tylko 52% z tej liczby faktycznie prowadzi działania w tej sferze. To rozpoznanie wskazuje na potrzebę wsparcia organizacji w zakresie prowadzenia działalności gospodarczej. Główne działalności PKD to usługi profesjonalne, naukowe i techniczne, reklama, badanie rynku i opinii publicznej.
Kolejnym podmiotem prowadzącym działalność są organizacje pozarządowe prowadzące działalność pożytku publicznego. Dane wskazują na to, że w Polsce istnieje 71 tys. takich organizacji. Organizacje te z roku na rok zmniejszają procentowy udział prowadzonej działalności na rzecz pozyskania środków publicznych. Badania podają, że w przeciągu ostatnich lat udział odpłatnej działalności statutowej z 22% zmniejszył się do 15%. Pozyskiwanie środków publicznych zwiększyło się od 6% do 15%.
Obok najnowszych Podmiotów Ekonomii Społecznej istnieją także Rynkowe Podmioty Ekonomii Społecznej (ponad 9 tys.). Są to Spółdzielnie powstałe jeszcze przed 1989r. (Spółdzielnie Pracy i Usług, budowlane, Spółdzielnie Inwalidów i Niewidomych, Spółdzielnie Rolnicze, Banki Spółdzielcze, Spółdzielnie Mieszkaniowe). W przeciągu ostatnich lat wiele Spółdzielni uległo likwidacji jednak nadal są prężnie działającymi podmiotami, które dają pracę ponad 400 tys. osób.
Zapraszamy do zapoznania się z pełnym tekstem Krajowego Programu Rozwoju Ekonomii Społecznej. więcej >>>
Autorka: Dorota Duda-Mosielska – Centrum PISOP
Źródło: Artykuł powstał w ramach projektu Wielkopolskie Centrum Ekonomii Solidarnej, realizowanego przez Centrum PISOP oraz Fundację Pomocy Wzajemnej Barka.