Organizacja pozarządowa miejscem dla aktywnych
Sektor publiczny („budżetówka”), prywatny oraz pozarządowy – to występujące w państwie sektory. Pierwszy z nich stanowią podmioty, które powstały w celu stanowienia prawa i realizacji zadań publicznych. W jego skład wchodzą organy administracji publicznej, np. urzędy, ośrodki pomocy społecznej, powiatowe centra pomocy rodzinie – innymi słowy są to jednostki samorządu terytorialnego, ale i administracja rządowa. W ramach sektora prywatnego działają podmioty nastawione na zarabianie pieniędzy: małe i średnie przedsiębiorstwa, jak również duże konsorcja. Z kolei trzeci sektor tworzą organizacje pozarządowe, którym poświęcony jest niniejszy artykuł.
W polskim prawodawstwie działalność tychże organizacji uregulowana została przede wszystkim w trzech podstawowych dokumentach. Ustawa Prawo o stowarzyszeniach, Ustawa o fundacjach oraz Ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie – to tu znajdują się zapisy, z którymi powinien zapoznać się każdy, kto chciałby założyć organizację pozarządową bądź też w jakikolwiek sposób aktywnie w niej działać.
Słysząc sformułowanie „organizacja pozarządowa” większości osób od razu przychodzą na myśl Stowarzyszenia i Fundacje. Mimo tego, iż są to różne formy prawne, to mają wiele podobieństw. Po pierwsze, zarówno Stowarzyszenia, jak i Fundacje posiadają osobowość prawną, dzięki czemu mogą realizować zadania publiczne oraz ubiegać się o środki na ich realizację. Osobowość prawną nabywają w momencie wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego. Po drugie, w obu przypadkach najważniejszym wewnętrznym dokumentem będącym podstawą dla uregulowania działalności jest statut. Następnie – zarówno Stowarzyszenia, jak i Fundacje powstają dla realizacji konkretnie określonego celu – warto pamiętać, że zawsze będzie to cel niezarobkowy, może to być np. aktywizacja i integracja osób chorych i niepełnosprawnych, aktywizacja młodzieży i dorosłych poprzez wolontariat czy organizacja działań w zakresie ochrony środowiska. Najczęściej jest to cel ze sfery pożytku publicznego. Stowarzyszenie może być powołane w każdym dozwolonym przez prawo celu, także uznanym za nierealny (np. Stowarzyszenie Poszukiwaczy Antarktydy). W obu opisywanych formach organizacji występują organy wewnętrzne, takie jak zarząd czy komisja rewizyjna. Działalność w organizacjach pozarządowych to nie tylko praca wolontarystyczna, organizacje mogą również zatrudniać pracowników na podstawie umowy o pracę czy umowy zlecenie. Stąd pojęcie Ekonomia Społeczna coraz częściej bywa używane zamiennie z pojęciem trzeci sektor.
Z kolei różnice dotyczą przede wszystkim samego procesu powstania. O ile zarówno Fundacje oraz Stowarzyszenia rejestruje się w tym samym miejscu, czyli – przypomnijmy – w Krajowym Rejestrze Sądowym, wypełniają w tym celu takie same formularze, to jednak ich „początek” jest inny. Aby założyć Stowarzyszenie potrzebna jest grupa co najmniej 15 osób – tzw. członków założycieli. Zmniejszenie tej liczby do mniej niż 15 osób w toku działania Stowarzyszenia bezpośrednio skutkuje jego rozwiązaniem. Dla założenia Fundacji wystarczy nawet jedna osoba, która opracuje statut i powoła Fundację za pomocą aktu notarialnego. Jednakże na „dzień dobry” należy wnieść określony majątek, który zostanie przeznaczony na realizację celów, dla których została powołana do życia. Jego wyczerpanie staje się przyczynkiem dla likwidacji fundacji. Innymi słowy – kapitałem stowarzyszenia jest grupa ludzi, fundacji – majątek. Najwyższą władzą w Stowarzyszeniu z mocy prawa jest walne zebranie członków. Działaniami Stowarzyszenia w imieniu wszystkich członków kieruje, wybrany w sposób demokratyczny, zarząd. Fundacja również jest kierowana oraz reprezentowana przez zarząd, z tą różnicą, że sposób wyboru składu zarządu zależy od sposobu przewidzianego w statucie, a ten zależny jest od woli fundatora lub fundatorów. Mogą oni zasiadać w zarządzie lub innym organie, takim jak Rada Fundatorów, która stanowi organ nadrzędny wobec zarządu lub organ jego kontroli.
Wspomnieć należy jeszcze o możliwych formach pozyskiwania środków na bieżącą działalność. Najczęstszą formą jest tutaj pozyskiwanie dotacji. Środki pochodzić mogą również z darowizn, zbiórek publicznych bądź z tzw. „procenta” pochodzącego z odpisu od podatku dochodowego. W przypadku Stowarzyszeń obowiązkowe jest również płacenie składek przez ich członków (to oni ustalają ich wysokość). Jedną z form jest także możliwość prowadzenia działalności gospodarczej.
Przypomnijmy – organizacje pozarządowe powstają przede wszystkim w celu niezarobkowym. Skutkuje to tym, że zysk uzyskany z działalności gospodarczej może być jedynie pomocniczym źródłem dochodów, a przeznaczany może być tylko na realizację celów statutowych, np. na edukację dzieci i młodzieży, wsparcie osób starszych, niepełnosprawnych czy też integrację społeczności lokalnych. Przychody organizacji z prowadzonej działalności gospodarczej nie powinny przekraczać 50% rocznych dochodów, a zysk nie może być dzielony np. pomiędzy członków stowarzyszenia. Chcąc prowadzić działalność gospodarczą organizacja musi zarejestrować się jako przedsiębiorca. Od tego momentu widnieje zarówno w rejestrze stowarzyszeń, jak i przedsiębiorców.
Cieszyć może fakt, iż z roku na rok powstaje coraz więcej organizacji pozarządowych, jak również fakt, iż działają praktycznie we wszystkich dziedzinach. Od pomocy społecznej przez wsparcie osób niepełnosprawnych, promocję zdrowia, przeciwdziałanie i zapobieganie patologiom, po ochronę praw człowieka, krzewienia kultury, w tym także fizycznej oraz przeciwdziałanie bezrobociu. Wskazane obszary stanowią zaledwie niewielki fragment tego, czym na co dzień zajmują się tzw. NGO-sy. Jeżeli podejmowane działania mieszczą się w obszarach pożytku publicznego, organizacja może wnioskować o przyznanie na nie dotacji w postaci środków publicznych. W ten sposób realizuje zadania publiczne – jednocześnie staje się partnerem i wsparciem dla samorządu i państwa.
Dobrym przykładem to ilustrującym mogą być np. organizacje pozarządowe działające w obszarze szeroko rozumianej pomocy społecznej. Stanowią wsparcie dla osób będących w trudnej sytuacji życiowej czy też zagrożonych wykluczeniem społecznym. Pomagają im poprzez podejmowanie różnego rodzaju działań, których celem jest pomoc w przezwyciężaniu codziennych trudności. W ten sposób realizują zadania, do wypełniania których „odgórnie” zostały powołane Ośrodki Pomocy Społecznej.
Kolejnym przykładem takich działań może być również coraz częstsze przejmowanie i prowadzenie placówek publicznych przez organizacje. Sprawa dotyczy m.in. szkół, przedszkoli, żłobków oraz świetlic wiejskich. Przykładowo w Jarocinie od 2003 r. prowadzenie placówek edukacyjnych jest sukcesywnie przekazywane pod skrzydła organizacji pozarządowych. Poskutkowało to tym, iż w ciągu niecałych 10 lat nastąpił wzrost liczby dzieci objętych wychowaniem przedszkolnym z 1050 do ponad 1524. Liczba ta stanowiła 80% liczby dzieci w wieku 3 – 5 lat objętych takim wsparciem w porównaniu do 37% w roku 2003.
Organizacje pozarządowe mają nieograniczone perspektywy działania, w tym uzupełniają działania realizowane przez jednostki administracji publicznej, wspierając tym samym społeczność lokalną. Nierzadko zdarza się zresztą, że osoby pracujące w jednostkach publicznych, działają także w organizacjach pozarządowych. Jest to dowód na to, że jest to przede wszystkim „miejsce” dla ludzi z pasją, aktywnych, pragnących coś zmienić, nie tyle dla siebie, ale także dla otoczenia.
Autor: Piotr Kotlarek – Centrum PISOP
Źródło: Artykuł powstał w ramach projektu Wielkopolskie Centrum Ekonomii Solidarnej, realizowanego przez Centrum PISOP oraz Fundację Pomocy Wzajemnej Barka.