Osoby myślące o założeniu organizacji pozarządowej, zanim to uczynią muszą zawsze zastanowić się nad wieloma aspektami. Jaką formę organizacji przybrać – stowarzyszenie czy fundację? Jakie formy działań wpisać do statutu? Jakie kompetencje powierzyć poszczególnym organom? Kluczowym pytaniem jest również skąd brać pieniądze? I w tym miejscu zawsze pojawia się kolejna wątpliwość – czy rejestrować działalność gospodarczą?

Możliwość rejestracji działalności gospodarczej daje organizacjom pozarządowym ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. W Wielkopolsce działa ok. 5800 organizacji pozarządowych (dane GUS), ale zaledwie 5% z nich prowadzi działalność gospodarczą. Niechęć organizacji pozarządowych do działalności gospodarczej jest tym bardziej zadziwiająca, że dla większości pozyskiwanie środków na działalność to jeden w największych bieżących problemów. Dlaczego więc organizacje niechętnie prowadzą działalność gospodarczą?

Mit 1 – działalność gospodarcza to dużo większe obowiązki formalno-prawne

Wielu przedstawicieli NGO obawia się działalności gospodarczej sądząc, że wiąże się to ze znacząco bardziej skomplikowaną księgowością. Tymczasem wcale tak nie jest. Owszem, jeżeli decydujemy się na prowadzenie działalności gospodarczej w księgowości powinien zostać rozbudowany plan kont w postaci wyodrębnienia rodzaju kosztów i przychodów tak aby w prosty sposób można było określić saldo na tej działalności. Rachunek wyników, stanowiący integralną część sprawozdania finansowego, zastąpiony jest w tym przypadku przez bardziej rozbudowany rachunek zysków i strat. Wypełnienie go jest z pewnością bardziej czasochłonne lecz z księgowego punktu widzenia opanowanie zasad wypełniania go nie jest bardzo skomplikowana.

Co się tyczy zobowiązań prawnych to dodatkowym obowiązkiem jest natomiast składanie do KRS, corocznie, do 15 lipca, sprawozdania finansowego. Koszt złożenia takiego sprawozdania to łącznie 290 zł (40 zł za samo złożenie, plus 250 zł za publikację w monitorze sądowym). Dlatego rejestrując działalność gospodarczą, należy tak ją prowadzić, aby generować zysk, bo jak widać nawet nieprowadzenie działalności gospodarczej w tym przypadku powoduje straty. Ponadto należy pamiętać o tym, iż każda zmiana w KRS, w tym zmiana statutu, w przypadku wpisu do rejestru przedsiębiorców to koszt 250 zł, plus drugie tyle za wpis do monitora sądowego.

Mit 2 – organizacje społeczne nie powinny działać komercyjnie

Wciąż wśród wielu przedstawicieli III sektora panuje pogląd, że prowadzenie działalności gospodarczej i idea, dla których organizacje pozarządowe zostały powołane nie idą w parze. Uważają oni za niemoralne pobieranie jakichkolwiek opłat od uczestników i odwołują się do misji społecznej. Tymczasem jedno z drugim w ogóle się nie kłóci, a może nawet iść w parze. Organizacje pozarządowe to innymi słowy organizacje społeczne, utrzymujące się głównie ze składek członkowskich, darowizn, dotacji. Założenie działalności gospodarczej nic w tym przypadku nie zmienia, gdyż może stanowić ona jedynie pomocnicze źródło dochodu. Oznacza to, że organizacja pozarządowa, może mieć dochód z działalności gospodarczej w stopniu maksymalnie 50% łącznych przychodów organizacji w skali roku. Możliwość prowadzenia działalności gospodarczej pojawiła się właśnie po to, by wspierać główne formy działań organizacji, które nie są nastawione na pobieranie opłat od uczestników. Tak więc działalność gospodarcza nie jest po to przede wszystkim pobierać opłaty od uczestników, ale lepiej realizować pozostałe działania.

Mit 3 – Łatwiej utrzymać się z dotacji

W dużym stopniu jest to prawda. Czasem łatwiej napisać projekt, otrzymać dofinansowanie, potem rozliczyć się z otrzymanych pieniędzy unijnych lub samorządowych. Ale czy na pewno? Realia są takie, że organizacje pozarządowe często muszą konkurować z innymi organizacjami. Zabieganie o grupę docelową nie jest łatwe, z uwagi na stale rosnącą liczbę projektów, często podobnych do siebie. Przypomina to konkurencję na otwartym rynku o klienta. Ponadto fundusze unijne kiedyś się w końcu skończą. Do takiej sytuacji doszło w Wielkiej Brytanii gdzie wiele organizacji musiało się z tego powodu rozwiązać. Te, które nadal chciały działać musiały szukać innych źródeł dofinansowania, a działalność gospodarcza bez wątpienia wielu w tym pomogła.

Działalność gospodarcza nie jest łatwa, ale warto ją prowadzić. Aby jednak miała sens, musi być wpierw należycie przemyślana. Nie wystarczy ją zarejestrować i myśleć, że jakoś to będzie. Wymaga poświęcenia jej więcej czasu (jak w przypadku sprawozdań finansowych), a także poświęcenia części pieniędzy (jak w przypadku płatnych sprawozdań finansowych do KRS). Potrzebny jest też przede wszystkim biznes plan – pomysł na działalność gospodarczą. Samo to wymaga pracy, a nierzadko wsparcia z zewnątrz. Opanowując jednak zasady działalności gospodarczej w organizacji pozarządowej możemy odkryć, że nie taki diabeł straszny jak go malują. Dobrze przemyślana i zaplanowana działalność gospodarcza z pewnością ułatwi pozostałe zadania, prowadzone przez organizację na co dzień.

Autor: Piotr Kotlarek Centrum PISOP

Jako liderzy działań społecznych często jak mantrę powtarzamy, że brakuje pieniędzy na realizację zadań statutowych. Tymczasem one są na wyciągnięcie ręki. Nie jest to najprostsze, za to jest możliwe. Pomocne będą w tym zaangażowanie i motywacja.

Zmieniamy się my, zmieniają się nasze organizacje, zmienia się prawo i wreszcie – zmieniają się także warunki naszego funkcjonowania. Niektóre zmiany łatwiej nam przyjąć, zaakceptować i przystosować się do nich a z innymi jest trudniej. Dużym wyzwaniem dla zarządów,  a jednocześnie   dla  całych zespołów stowarzyszeń i fundacji są zmiany, wynikające z niestabilności finansowania naszych działań. Bo przecież choć potrzeby się zmieniają – to ludzie, środowisko, instytucje, dla których działamy, wciąż potrzebują naszego wsparcia. Jak więc finansować te aktywności?

Można oczywiście zakładać składki członkowskie w przypadku stowarzyszeń, ale wiemy, że większość naszych członków nie ma nadmiaru środków. Można uzyskać status organizacji  pożytku publicznego, ale tu także czyhają na nas trudności. Można wykorzystywać różne źródła, ale każde ma wady. Stosunkowo rzadko NGOsy w Polsce podejmują obecnie działalność gospodarczą, niepozbawioną również wad. Niesie ona za sobą określone wyzwania, ale nie większe niż inne źródła finansowania. Warto bliżej przyjrzeć się, jakie korzyści może dać naszej organizacji.

1.       Działalność gospodarcza jest bezpieczniejsza niż działalność odpłatna

Często wydaje się nam, że pobieranie niewielkich opłat jest dobrym sposobem na środki dla organizacji. Uwaga! Działalność odpłatna w zakresie pożytku publicznego niesie za sobą jednak wiele ryzyk! Po pierwsze musi się bilansować (czyli wyjść na zero) w ramach danego przedsięwzięcia, czyli nie możemy, np. ze sprzedaży ciasta na pikniku „zaoszczędzić” na księgowość. Nie możemy także w ramach tej działalności wynajmować pomieszczeń na potrzeby innej organizacji czy firmy, ponieważ dotyczy ona tylko pożytku publicznego, a więc celów określonych w ustawie o pożytku w art. 4 a wynajem nie został tam ujęty. Dodatkowo – jeśli we wniosku o dotację z samorządu wkład własny wykażemy w formie opłat uczestników, a więc w ramach działalności odpłatnej – urzędnik może nam przeprowadzić kontrolę poprawności rozliczeń w tym zakresie.

2.       Dotacje raz są a raz ich nie ma

Jednym z najczęściej wskazywanych źródeł finansowania organizacji pozarządowych według wszelkich badań są środki publiczne, głownie samorządowe. Wydawać by się mogło, że można planować działalność z wykorzystaniem tychże dotacji, ale wiemy, że środki te również nie są wolne od wad. Generalnie konkursy są jednoroczne, co oznacza, że przedsięwzięcia na początku roku stają przed wielką niewiadomą: kiedy ruszą, kiedy spłyną środki… Dodatkowo często wnioskowana kwota jest drastycznie zmniejszana, przy niewielkiej możliwości negocjowania wskaźników…  Warto też wspomnieć, że w okresie kryzysu to właśnie w puli środków na wspieranie zadań NGO szukane są oszczędności w pierwszej kolejności.

3.       Loterie, zbiórki publiczne darowizny

Możemy skupić się na sponsorach indywidualnych, donatorach, darczyńcach… Choć w Internecie tego typu ruchy – aczkolwiek   pozytywne – się rozwijają, to różnego rodzaju akcji jest wiele. Dodatkowo są to w dużej mierze akcyjne sposoby gromadzenia funduszy, wymagające wciąż nowego podejścia. Warto wspomnieć, że w tym zakresie sporo zmienia się w ramach obowiązującego prawa. Trzeb więc na bieżąco śledzić wprowadzane do życia zmiany.

Rekomendacja

Każda metoda pozyskiwania środków ma zalety i wady. Warto więc uzupełnić aktualne źródła finansowania naszej organizacji przychodami z działalności gospodarczej. Centrum PISOP prowadzi działalność gospodarczą od 2005 roku. Nie jest to proste, ale corocznie osiągamy kilku-kilkunastoprocentowy przychód z tego tytułu. I dużo tych środków i mało, zależy jak na to spojrzymy. Dla naszego zespołu jest to ważne. Daje nam niezależne od  konkretnego sponsora, niewymagające skomplikowanych rozliczeń i publikowania sprawozdań na stronie www, pozwalające na pokrycie dowolnych kosztów, kwestionowanych przez instytucje przekazujące dotacje – pieniądze. Warto przedyskutować tę alternatywę! Warto wyciągnąć rękę po te środki!

Autorka: Ewa Gałka prezeska Centrum PISOP

Czym są klauzule społeczne?

Jednym z wielu celów, dla których została uchwalona Ustawa Prawo zamówień publicznych, jest zapewnienie przejrzystości i efektywności wydatkowania pieniędzy publicznych. Stosowanie zapisów Ustawy przez zamawiających ma zapewnić także poszanowanie uczciwej konkurencji i równe traktowanie wszystkich podmiotów. Kryteria wyboru oferentów, zgodnie z polskimi przepisami prawnymi, to przede wszystkim cena i jakość. Zamawiający może także brać pod uwagę warunki dostawy i serwis posprzedażowy. Są to kryteria związane z przedmiotem zamówienia.

W wyniku działań Komisji Europejskiej oraz pod wpływem środowisk związanych z Ekonomią Społeczną, Sejm RP znowelizował wspomnianą Ustawę. W wyniku nowelizacji, przy określaniu sposobu  wyboru wykonawców, zamawiający może wskazać dodatkowe  kryteria dotyczące samych oferentów. Są to kryteria określane potocznie jako klauzule społeczne. Stanowią swoiste go rodzaju odstępstwo od zasad stosowanych w zamówieniach publicznych, wprowadzone dla realizacji celów ważnych społecznie.

Klauzule społeczne w świetle przepisów Ustawy Prawo zamówień publicznych

Zamawiający, którzy chcą zastosować klauzule społeczne przy wyborze wykonawców zamówień publicznych, powinni odnieść się do poniższych artykułów Ustawy Prawo zamówień publicznych (dalej Ustawa).

Art. 22 ust. 2 Ustawy (klauzula zastrzeżona) wskazuje, że zamawiający może zastrzec w ogłoszeniu o zamówieniu, że o jego udzielenie mogą ubiegać się wyłącznie wykonawcy, u których ponad 50% zatrudnionych pracowników stanowią osoby niepełnosprawne w rozumieniu przepisów Ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych.

Z kolei art. 29 ust. 4 Ustawy określa, że zamawiający w opisie przedmiotu zamówienia może określić wymagania związane z jego realizacją. Mogą to być wymagania  dotyczące zatrudnienia przez wykonawcę osób:

• bezrobotnych lub młodocianych w celu przygotowania zawodowego, o których mowa w przepisach o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy,
• niepełnosprawnych,

– wymienionych w przepisach o zatrudnieniu socjalnym (tj. m.in. bezdomnych, realizujących indywidualny program wychodzenia z bezdomności, uzależnionych od alkoholu, narkotyków lub innych środków odurzających po zakończeniu terapii, chorych psychicznie, zwalnianych z zakładów karnych, mających trudności w integracji ze środowiskiem, uchodźców realizujących indywidualny program integracji).

Dodatkowo, na podstawie art. 29 ust. 4 Ustawy zamawiający może uzależnić wybór oferenta od utworzenia przez niego funduszu szkoleniowego, w rozumieniu przepisów o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, lub zwiększenia wpłat dokonywanych przez pracodawcę do już istniejącego funduszu. W obu przypadkach wysokość dokonywanych wpłat powinna wynosić minimum 1% funduszu płac. Rozwiązanie to ma zachęcić pracodawców, ubiegających się o realizację zamówienia publicznego, do zwiększenia puli środków finansowych przekazywanych na szkolenia pracowników. To również cel ważny społecznie! Pracownik o wyższych kwalifikacjach jest bowiem osobą, która ma lepszą sytuację na rynku pracy.

Należy zwrócić uwagę, że zastosowanie przez zamawiającego klauzuli społecznej na podstawie art. 29 ust. 4 Ustawy, wymusza na wykonawcy powierzenie realizacji zamówienia osobom wymienionym w Ustawie. Osoby te muszą być bezpośrednio zaangażowane w realizację przedmiotu zamówienia. Zamawiający ma prawo, na podstawie art. 36 ust. 2 pkt 9 Ustawy, określić liczbę takich osób, okres ich zatrudnienia (nie może on  przekraczać czasu realizacji zamówienia) i sposób udokumentowania tego faktu. Ma także prawo wskazać swoje uprawnienia w zakresie kontroli spełniania przez wykonawcę tych wymagań oraz sankcje z tytułu ich niespełnienia.

Wzrost znaczenia klauzul społecznych

O rosnącym znaczeniu klauzul społecznych świadczy fakt, iż w uchwalonym Regionalnym Planie Rozwoju Ekonomii Społecznej w Województwie Wielkopolskim na lata 2013-2020 wskazano, że Jednostki Samorządu Terytorialnego mogą wspierać sektor Ekonomii Społecznej m.in. poprzez prowadzenie polityki zamówień społecznie odpowiedzialnych (klauzule społeczne). Projekt Krajowego Programu Rozwoju Ekonomii Społecznej w swych zapisach także odnosi się do zagadnienia klauzul społecznych. Odnaleźć można je również w Programie Operacyjnym Kapitał Ludzki na lata 2007-2013. Zamawiający, w ramach poddziałania 7.2.1 Aktywizacja zawodowa i społeczna osób zagrożonych wykluczeniem społecznym,  przy wyborze wykonawców mogą stosować opisywane powyżej kryteria wyboru oferentów.

Korzyści płynące ze stosowania klauzul społecznych 

Stosowanie przez zamawiających klauzul społecznych niesie ze sobą wiele korzyści społecznych. Te mogą mieć bardzo szeroki zakres i mogą przyczyniać się do:

• aktywizacji zawodowej i społecznej osób zagrożonych wykluczeniem,
• wyrównywania szans na rynku pracy,
• podnoszenia kwalifikacji zawodowych pracowników, a w rezultacie polepszenia ich sytuacji na rynku pracy,
• wspierania rozwoju sektora przedsiębiorczości społecznej,
• budowy wizerunku zamawiającego jako podmiotu społecznie wrażliwego,
• zmniejszenia wysokości środków przekazywanych przez instytucje publiczne na pomoc społeczną i wspieranie osób bezrobotnych.

Oby tak dalej

Liczne podmioty związane z Ekonomią Społeczną, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego oraz Urząd Zamówień Publicznych podejmują coraz liczniejsze działania związane z promocją i upowszechnianiem klauzul społecznych. Także i zamawiający w coraz większym stopniu przekonują się do tej społecznie ważnej idei. Oby tak dalej!

Autor: Damian Łakomy – Centrum PISOP

Źródło: Artykuł powstał w ramach projektu Leszczyński Ośrodek Wsparcia Ekonomii Społecznej, realizowanego przez Centrum PISOP oraz Fundację Kaliski Inkubator Przedsiębiorczości