Co jest kluczowe w zarządzaniu finansami organizacji pozarządowej?

Zarządzanie finansami to zapewnienie stabilności długofalowego działania organizacji, a nie księgowość. Organizacje pozarządowe często mylą oba pojęcia.

Planowanie finansów, czyli przygotowanie, najczęściej na przyszły rok, założeń dotyczących spodziewanych przychodów i wydatków organizacji

Najtrudniejsza w tym kontekście wydaje się umiejętność planowania środków w dłuższej perspektywie np.12 miesięcy. Większość organizacji nie przygotowuje budżetów rocznych.  Szukając  przyczyn  tej  sytuacji  jedna  z  przedstawicielek  NGO  tłumaczy:  „To  trochę  jak   pisanie  palcem  po   wodzie,  w  gruncie   rzeczy
my nic nie możemy zaplanować”. Choć to jest niestety prawdą, to takie podejście powoduje sytuację, kiedy ciężko wskazać organizację, która ma zapewnioną stabilność finansową.  Jedynie  przedstawiciele  organizacji,  które  większość  środków wypracowują prowadząc  działalność  gospodarczą, są w stanie mówić
o  swoim  doświadczeniu  w  planowaniu  finansów.  Na  podstawie  wyników z  ubiegłych lat  określają  środki finansowe na kolejny rok. Organizacja sprzedają
np. publikacje, a zarobione fundusze przeznaczają na wsparcie swoich klientów. Takie podejście można zastosować nie tylko przy stałej i przewidywalnej działalności gospodarczej, choć będzie to z pewnością trudniejsze. Zawsze jednak planowanie finansów się opłaci, pozwala bowiem uporządkować podejmowane działania. „Działalność gospodarcza daje poczucie niezależności, swobody dysponowania zgromadzonymi środkami finansowymi” – mówi Ewa Gałka, Prezeska Centrum PISOP na podstawie wielu lat doświadczeń. Zaplanowany budżet jest mapą, która prowadzi organizację, czasem trzeba zmienić wyznaczoną trasę, ale musimy dotrzeć do celu.

Płynność finansowa, czyli zapewnienie organizacji środków finansowych pozwalających zachować ciągłość prowadzonych działań i osiągania założonych celów

Jednym z trudniejszych elementów zarządzania finansami, zdaniem przedstawicieli NGO`s jest zachowanie płynności finansowej. Podkreślają, że nawet pozyskanie dotacji nie jest gwarantem płynności. Wiele projektów jest dofinansowywanych w transzach, czy na zasadzie refundacji (płatność po zrealizowaniu przedsięwzięcia). Organizacja zaś musi realizować projekt zachowując przy tym płynność finansową, czyli pokrywać na bieżąco koszty prowadzonej działalności.

Zarządzający finansami muszą mieć świadomość zasad finansowania każdego projektu, by ocenić zdolność finansową organizacji do jego realizacji. Przede wszystkim monitoring finansów (bieżący nadzór, kontrola stanu posiadanych środków) pozwala ocenić płynność finansową.

Dywersyfikacja źródeł przychodów, czyli zapewnienie różnych źródeł finansowania poszczególnych działań organizacji

Zdarza się, że organizacja, która z sukcesem od wielu lat pozyskuje środki z jednego źródła np. z samorządu, nie ma potrzeby wyszukiwania nowych źródeł. Przedstawiciele organizacji zwracają jednak uwagę na możliwość uzależniania się od jednego sponsora, co może mieć negatywne konsekwencje.

Planując finanse, zawsze należy mieć na uwadze ryzyko związane z ograniczaniem finansowania z dotychczasowego „stałego” źródła. Doświadczenie pokazuje, że 70% środków z jednego źródła, jest jeszcze granicą, która pozwala zachować „niezależność” organizacji. Zawsze należy mieć na uwadze nieoczekiwany scenariusz „braku finansów” od wieloletniego sponsora. Jeżeli organizacja nie ma doświadczenia w pozyskiwaniu środków z innych źródeł, to pod znakiem zapytania staje dalsze finansowanie działań takiej organizacji. Można tu przytoczyć przykład organizacji pozarządowych z Wielkiej Brytanii, gdzie wiele z nich ograniczyło się do pozyskiwania środków z Unii Europejskiej. W momencie, gdy środki te zostały znacznie ograniczone, wiele organizacji przestało funkcjonować. Nie potrafiły się odnaleźć w sytuacji bez funduszy UE. Dlatego dywersyfikacja posiadanych środków finansowych jest bardzo ważnym aspektem zarządzania finansami, którą powinni mieć na uwadze zarządzający finansami. I tu po raz kolejny można poddać pod rozwagę prowadzenie działalności gospodarczej przez organizację pozarządową jako alternatywy dla zewnętrznych źródeł finansowania.

Elastyczność decyzji finansowych, czyli umiejętność gospodarowania dostępnymi środkami finansowymi, radzenia sobie w obliczu niepewności

Ten  obszar  wzbudza  wiele  pytań.  Z  jednej strony mówimy, że organizacje pozarządowe powinny planować finanse, z drugiej strony jedyne na co mogą liczyć,
to fakt, że sytuacja się zmienia.

Skala  działań  podejmowanych  przez  organizacje  uzależniona  jest  od  dostępnych  środków  finansowych,  im  więcej środków, tym oferują szersze wsparcie
dla swoich odbiorców. Każda z organizacji zawsze powinna mieć przygotowany plan B, czyli schemat postępowania w sytuacji, kiedy nie uda się pozyskać dofinansowania lub będzie ono w mniejszym zakresie niż zaplanowano.

Zestawienie posiadanych finansów, czyli ile i jakie środki finansowe mamy w dyspozycji, porównanie zgromadzonych środków z potrzebami organizacji (na co nam brakuje, co musimy zmienić) i jednocześnie dostosowanie się do zróżnicowanych wytycznych sponsorów dotyczących wydatkowania przyznanych dotacji

Pozyskanie środków finansowych to bezsprzecznie sukces organizacji, jednak zestawienie posiadanych finansów w jedną całość to kolejne wyzwanie. Każde źródło   finansowania   ma   swoje   zasady,   których   należy   przestrzegać,   mając   jednocześnie   na   uwadze  potrzeby  organizacji  tj. opłaty:  czynsz,  telefon,
czy wynagrodzenia pracowników. Bywają sytuacje, gdy np. na czynsz brakuje środków finansowych, a bywają też okresy, gdy mamy zdecydowaną „nadwyżkę” środków finansowych ponad stałe potrzeby. Zarówno jedna jak i druga sytuacja wymaga umiejętności gospodarowania dostępnymi zasobami, ustalania wewnętrznych zasad, metodologii  podziału  poszczególnych  kosztów.  Najwięcej  wątpliwości  wzbudzają  w  przedstawicieli  NGO`s  zasady  podziału  kosztów
tzw.  administracyjnych,  w  jaki  sposób  przypisywać  poszczególne  koszty  do  projektów,  realizowanych  działań.  Mając  przy  tym  na  uwadze, że są projekty, gdzie tzw. koszty stałe nie są dotowane.

Sytuacja  każdej  organizacji  jest  indywidualna  i  trudno  ujednolicić  zasady  w  obliczu  tak  wielkiej  różnorodności. Najważniejsze  jest jednak by ustalić stałe
i przejrzyste zasady podziału stałych opłat.

Raportowanie, czyli zestawienia wydawanych środków finansowych

Tutaj rozważane są zazwyczaj dwa aspekty, z jednej strony raportowanie na potrzeby sponsorów, z drugiej na wewnętrzne potrzeby organizacji.

Raportowanie pomaga wielu organizacjom porządkować działania. Bywa, że to sponsorzy wymuszają na organizacjach wprowadzenie określonych zasad, procedur, czy kontrolują przestrzeganie przez nich przepisów prawa. Co więcej, wytyczne sponsorów uświadamiają organizacjom ich braki. W dalszym ciągu funkcjonują bowiem organizacje, które nie prowadzą księgowości, nie posiadają polityki rachunkowości.  Organizacja  pozarządowa  jest  instytucją,  która  musi  mieć  świadomość  ciążących na   niej   obowiązków   wynikających   z   prowadzonej   przez   nią   działalności.  Organizacje nie  funkcjonują w oderwaniu
od rzeczywistości prawnej, jak to się niekiedy społecznym działaczom może wydawać. Ponadto, raportowanie jest nieodłącznym elementem monitorowania posiadanych środków finansowych, pomaga analizować możliwe sytuacje, czy podejmować decyzje w sytuacjach kryzysowych.

Autorka: Dorota Surma – Centrum PISOP
Źródło: Artykuł powstał w ramach projektu Biznes – Innowacje – NGO, czyli BINGO realizowanego przez Centrum PISOP, Network for Europe oraz Fundację Niwa Edukacji i Rozwoju.

Przedsiębiorczość społeczna w Wielkopolsce staje się coraz ważniejsza.

„Poezja Smaku”. Cóż kryje się pod tak wdzięczną nazwą? Jest to kościańska spółdzielnia socjalna, która zajmuje się świadczeniem szeroko pojętych usług gastronomicznych. Wizyta w tym miejscu to nie tylko „uczta dla podniebienia”. W oczekiwaniu na posiłek można zająć się lekturą dostępnych na półkach książek, przyjrzeć się portretom wielkich pisarzy i poetów czy też zapoznać się z cytatami autorstwa sławnych ludzi…

Opisana powyżej spółdzielnia socjalna to przykład działającego „z pomysłem” na siebie podmiotu ekonomii społecznej (PES). Oprócz spółdzielni socjalnych zalicza się do nich m.in. stowarzyszenia i fundacje. Tego typu podmioty funkcjonować mogą w różnorodnych branżach. Gastronomia, rozrywka, sport i rekreacja, opieka nad dziećmi, osobami  starszymi  i  niepełnosprawnymi,  edukacja  i  oświata,  architektura  i  utrzymanie  terenów  zieleni,  prace remontowo
– budowlane, prace porządkowe, segregacja odpadów, zarządzanie i administrowanie budynkami – to tylko niektóre spośród z nich. A możliwości jest o wiele więcej!  Różnicą  w  stosunku  do  przedsiębiorstw  komercyjnych  jest  fakt,  że  ewentualny  zysk  z  działalności  rynkowej  takiej  organizacji  przeznaczany  jest
na realizację celów społecznych a nie jest dzielony pomiędzy działaczy.

Podmioty ekonomii społecznej powoływane są dla realizacji celów „społecznie ważnych”.  Jakie to cele? Przede wszystkim – jest to dość szeroki katalog. Spośród nich można wymienić takie przykładowe, jak: reintegracja społeczna i zawodowa osób wykluczonych społecznie, przeciwdziałanie wykluczeniu, wyrównywanie szans na rynku pracy i tworzenie nowych, trwałych miejsc pracy, polepszanie dostępu do edukacji i stwarzanie szans rozwoju zawodowego, promowanie ekologicznych rozwiązań i działań na rzecz zrównoważonego rozwoju… Jak widać – rola PES poprzez cele, dla realizacji których mogą podejmować działania,  jest nie do przecenienia!

Z   całą   odpowiedzialnością    stwierdzić   można,   iż    Wielkopolska   docenia   znaczenie   działających   na   jej    terenie   podmiotów   ekonomii   społecznej.
Świadczą o tym podane poniżej dane statystyczne.

Ogólnopolski Związek Rewizyjny Spółdzielni Socjalnych wskazuje, że na dzień 18 marca br. w województwie wielkopolskim funkcjonowało aż 77 spółdzielni socjalnych. Opierając się natomiast na rejestrach prowadzonych przez Wielkopolski Urząd Wojewódzki łączną liczbę CIS, KIS i ZAZ określić można na 43. Istotnym jest także wskazanie, że w 2012 roku aż 275 wielkopolskich organizacji pozarządowych prowadziło działalność gospodarczą (badanie własne Centrum PISOP w ramach Projektu „Biznes – Innowacje – NGO, czyli BINGO”).

Centrum PISOP od wielu lat wspiera podmioty ekonomii społecznej. Przedstawiciele Centrum PISOP – jako osoby o dużej wiedzy merytorycznej i praktycznym doświadczeniu, uczestniczą także w procesie planowania strategicznego na rzecz rozwoju ekonomii społecznej w Wielkopolsce.

Tematyka ta nie jest obca również Regionalnemu Ośrodkowi Polityki Społecznej w Poznaniu, którego przedstawiciele oraz zaproszeni przez niego doradcy, uczestniczą  w budowaniu wielkopolskiego systemu wsparcia ekonomii społecznej. Zakłada on realizację m.in. celu jakim jest instytucjonalne opracowanie zasad rozwoju ekonomii społecznej – w  tym  wizji  rozwoju  solidarności  społecznej.  Jednym  z  celów  jest  także  wypracowanie  wieloletniego  planu  działań
na rzecz wsparcia, upowszechniania i rozwoju przedsiębiorczości społecznej w regionie.

Autor: Damian Łakomy – Centrum PISOP
Źródło: Artykuł powstał w ramach projektu Leszczyński Ośrodek Wsparcia Ekonomii Społecznej, realizowanego przez Centrum PISOP oraz Kaliski Inkubator Przedsiębiorczości.

Ekonomia  Społeczna może stanowić jeden z istotnych elementów Europejskiego Modelu Społecznego oraz polskiej polityki społecznej. Oczywiście nie rozwiąże wszystkich problemów społecznych i gospodarczych. Może być jednak ważnym elementem w nowej polityce integracji społecznej.

Dokumentem podejmującym kwestie Ekonomii Społecznej na polskim gruncie jest Program Rozwoju Ekonomii Społecznej. Jego nadrzędnym celem jest doprowadzenie do tego, ażeby w 2020 r. Ekonomia Społeczna stanowiła ważny czynnik wzrostu zatrudnienia, spójności społecznej oraz rozwoju kapitału społecznego. Do tego czasu przedsiębiorstwa  społeczne  powinny  stać  się  dostrzegalnym  podmiotem  życia  społeczno – gospodarczego w wymiarze lokalnym i  regionalnym.  Punktem  wyjścia  dla osiągnięcia  tego  celu  powinna  być  poprawa  funkcjonowania  Podmiotów  Ekonomii  Społecznej  w ujęciu ilościowym i jakościowym. Zakres ilościowy to mówiąc krótko liczba działających przedsiębiorstw, zakres jakościowy to uzyskanie stabilności i płynności finansowej poprzez prowadzenie przez nie działalności gospodarczej.

Krajowy Program Rozwoju Ekonomii Społeczne zakłada cztery cele operacyjne:

1. Przywództwo,  które  oznacza,  iż  ekonomia  społeczna  powinna  stać  się  trwałym  elementem  rozwoju  lokalnego, szczególnie w rozwoju kapitału ludzkiego i społecznego (głównie  na poziomie regionalnym). Z kolei w strukturach rządu powinien powstać jeden silny ośrodek  (centrum), którego zadaniem będzie koordynacja działań Ekonomii Społecznej. Przydatne wydaje się również „powołanie” wyspecjalizowanej i kompetentnej reprezentacji  sektora ekonomii społecznej, która będzie występować w obronie jego interesów.

2. Otoczenie – Ekonomia Społeczna powinna mieć zapewnione przyjazne pole do działania. Można do tego doprowadzić poprzez utworzenie sieci wyspecjalizowanych instytucji, które będą animować, ułatwiać i wspierać powstawanie i działalność Przedsiębiorstw Społecznych.

3. Odpowiedzialna wspólnota  – przedsiębiorstwa społeczne powinny być  ściśle powiązane z lokalnymi i ponadlokalnymi społecznościami (poprzez nawiązywanie współpracy z lokalnym samorządem, lokalnymi przedsiębiorcami oraz  organizacjami obywatelskim).

4. Kompetencje dla ekonomii społecznej – należy szerzyć wiedzę na temat Ekonomii Społecznej, która wręcz powinna zakorzenić się w świadomości społecznej. Szerzenie tejże  wiedzy  powinno  odbywać  się  poprzez  prowadzenie  edukacji  formalnej  i  poza  formalnej  –  co ważne nie tylko w odniesieniu do potencjalnych przedsiębiorców społecznych, ale także do ogółu społeczeństwa.

Korzyści wynikające z rozwoju Ekonomii Społecznej są argumentem, potwierdzającym ważność podejmowania działań w tym zakresie. Poniżej znajduje się zestawianie tychże korzyści.

1. Powstanie nowych miejsc pracy.  Jest  to  szczególnie  ważne  w  odniesieniu  do  rozwoju  osób  wykluczonych  (bezrobotni,  niepełnosprawni, itd.), jak i obszarów o niskim poziomie gospodarczym. Miejsca  pracy  w  sektorze  Ekonomii  Społecznej  są  szansą  dla  osób  nieradzących  sobie  w  sektorze  biznesu, tak bardzo nastawionego na zysk.

2. Integracja społeczna i zawodowa. Bywa, iż działania systemu pomocy społecznej wzmacniają postawy bierności i uzależnienia wśród beneficjentów pomocy.  Z  kolei  miejsca   pracy  w  sektorze  Ekonomii  Społecznej  mogą  stać  się  istotnym   elementem  integracji  i  wsparcia  dla  osób  wykluczonych. A co najważniejsze –  integracja ta jest trwała i prowadzi do osiągnięcia innych cennych cech takich jak: usamodzielnienie, poprawa jakości życia, zwiększenie poczucia własnej wartości itp.

3. Rozwój kapitału społecznego. Rozumiany jest  w dwóch aspektach, indywidualnym, który prowadzi do poszerzenia umiejętności społecznych, pozyskania kontaktów, wchodzenia  w  nowe  interakcje  przez  pracowników  przedsiębiorstw  społecznych  oraz  społeczny – budowanie  pozytywnych  relacji z instytucjami publicznymi, lokalną społecznością oraz budowania społeczeństwa obywatelskiego poprzez działanie przedsiębiorstwa społecznego.

4. Stymulowanie rozwoju lokalnego. Działalność Podmiotów Ekonomii Społecznej mobilizuje i ożywia lokalną społeczność. Działania przedsiębiorstwa społecznego zapewniają   lepsze  wykorzystanie  lokalnych  zasobów,  wzmocnienie  konkurencyjności  miejscowej  gospodarki  i  budowanie  spójności społecznej na poziomie lokalnym.

5. Dostarczanie usług  społecznie użytecznych.  Przedsiębiorstwa  społeczne  dzięki  swojej  misji  mogą  nie  tylko  dostarczać  usługi  i  produkty komercyjnie, ale mogą także świadczyć usługi społecznie użyteczne, których mieszkańcy społeczności lokalnych nie są w stanie zaspokoić samodzielnie: usługi opiekuńcze, w zakresie ochrony zdrowia, edukacji, kultury i ochrony środowiska, zbiorowe usługi komunalne, usługi wzajemne.

6. Bycie  narzędziem  rozwoju  regionalnego.  Odpowiednie  pokierowanie  przedsiębiorstwami  społecznymi  i  wskazanie  im  kierunku  działań  pozwoli na realizację założeń rozwoju regionalnego. Samorząd wojewódzki powinien więc pełnić kluczową rolę w projektowaniu i wdrażaniu polityki wspierania rozwoju Ekonomii Społecznej.

Sytuacja Podmiotów Ekonomii Społecznej w Polsce

Badania z 2012 roku wykazały 478 zarejestrowanych Spółdzielni Socjalnych. Niezwykle  trudno  jest  uzyskać  informację  ile  spośród  nich  faktycznie  funkcjonuje  (bywa,  iż niedziałające  spółdzielnie  nie zostały wyrejestrowane z  KRS). Większość Spółdzielni to małe przedsiębiorstwa utworzone  z  5-9 osób. Tylko w 10% ze wszystkich Spółdzielni działa ponad 10 członków.

W świetle dostępnych wyników z badań większość Spółdzielni wykazuje straty, co potwierdza problemy w odnalezieniu się na rynku i potrzebę kompleksowego wsparcia. Tylko 27% działających Spółdzielni zbilansowało przychody i koszty, zaś 23% wykazało nadwyżkę.  Główny zakres działalności Spółdzielni to usługi konserwacji terenów zieleni, powierzchni płaskich oraz  usługi budowlane.

Ważnymi  podmiotami  w  sektorze  Ekonomi  Społecznej  są  organizacje  pozarządowe,  prowadzące  działalność  gospodarczą.  7,24 tys.  Fundacji, Stowarzyszeń i innych podmiotów społecznych ma zarejestrowaną działalność gospodarczą.  W praktyce okazuje się jednak, że tylko 52% z tej liczby faktycznie prowadzi działania w tej sferze. To rozpoznanie wskazuje na potrzebę wsparcia organizacji w zakresie prowadzenia działalności gospodarczej. Główne działalności PKD to usługi profesjonalne, naukowe i techniczne, reklama, badanie rynku i opinii publicznej.

Kolejnym podmiotem prowadzącym działalność są organizacje pozarządowe prowadzące działalność  pożytku publicznego. Dane wskazują na to, że w Polsce istnieje 71 tys. takich organizacji. Organizacje te z roku na rok zmniejszają procentowy udział prowadzonej działalności na rzecz pozyskania środków publicznych. Badania podają, że w przeciągu ostatnich lat udział odpłatnej działalności statutowej z 22% zmniejszył się do 15%. Pozyskiwanie środków publicznych zwiększyło się od 6% do 15%.

Obok najnowszych Podmiotów Ekonomii Społecznej istnieją także Rynkowe Podmioty Ekonomii Społecznej (ponad 9 tys.). Są to Spółdzielnie powstałe jeszcze przed 1989r. (Spółdzielnie Pracy i Usług, budowlane, Spółdzielnie Inwalidów i Niewidomych, Spółdzielnie Rolnicze, Banki Spółdzielcze, Spółdzielnie Mieszkaniowe).  W przeciągu ostatnich lat wiele Spółdzielni uległo likwidacji jednak nadal są prężnie działającymi podmiotami, które dają pracę ponad 400 tys. osób.

Zapraszamy do zapoznania się z pełnym tekstem Krajowego Programu Rozwoju Ekonomii Społecznej. więcej >>>

Autorka: Dorota Duda-Mosielska – Centrum PISOP

Źródło: Artykuł powstał w ramach projektu Wielkopolskie Centrum Ekonomii Solidarnej, realizowanego przez Centrum PISOP oraz Fundację Pomocy Wzajemnej Barka.